A luz de xuño cega en Inis Mór. Unha luz atlántica que o lambe todo: o de fóra e o de dentro; o corpo e o eu, ese macuto de perdas que todas e todos levamos con nós.
As illas de Aran son á baía de Galway o que as Cíes á ría de Vigo, un agasallo do horizonte que axuda a medir a inmensidade. Inis Mór é tamén unha aldea galega desterrada na fronteira do Gran Sol. Aquí, todo o mundo saúda a todo o mundo. Durante un paseo en bicicleta chegas a perder a conta das veces que escoitas “Hi” ou “How are you?”. Coma nós, os habitantes da illa gustan do minifundio. Parcelan a terra cuns muriños de pedra calcaria sen argamasa, que converten a illa nun longo crebacabezas. Nalgunha desas parcelas atopo vacas pacendo. Noutras, burros deitados ao sol. Hai tamén carneiros, que enxergan o horizonte subidos aos balados. Mais a maioría das leiras están baleiras, cheas de silencio.
No medio deste silencio bato cun camposanto. Está no comezo da subida a Dun Aonghasa, unha fortificación prehistórica empoleirada nun cantil. O cemiterio consta dunha ducia de cruces célticas con inscricións en gaélico.
Aquí, rodeado de sol e mar, dáme por pensar no meu padriño Antonio “o Moreno”, falecido hai apenas unhas semanas. El era o patriarca da miña estirpe, unha presenza perenne desde que teño memoria. Foi tamén a primeira persoa que vin morrer. Supoño que é natural ver morrer aos teus vellos, aínda que dubido –por moito que alguén me queira convencer –que sexa xusto.
Lembro tamén a miña madriña, Carmen de Outeiro, quen me aprendeu a mesturar os contos co repolo guisado.
Carmen naceu en Goive, un lugariño da parroquia de Nogueirosa, no concello de Pontedeume. Sendo unha moza, as veciñas chamaran por ela para lle sinalar un dos traballadores da forxa do Lorbaghas. «Ese???», preguntou Carmen abraiada, «Ese é o famoso Moreno?». Non podía crer que aquel mozo farrapento e sucio fose o mesmo cuxo nome resoaba en cada unha das festas da contorna. Era tal o carácter festeiro de Antonio –e tan grande a súa vontade –que os seus pais fechábanlle no hórreo os zapatos para lle impedir ir á festa. O mesmo daba! Calzado coas zocas, fuxía pola xanela e corría a través de bosques e herbais guiado pola foliada.
O aspecto daquel mozo non freou a Carmen e, se cadra picada pola curiosidade da lenda, comezou a falar con el. Un dos seus veciños, o Tascón, díxolle a Carmen que, se fose filla súa, «prefería vela enterrada no monte da Campanilla antes de vela casada co Moreno». E é que o Moreno era pobre de solemnidade.
Con todo, Carmen casou con Antonio e foron vivir ao Lugar do Sapo, un rueiro de casas arredor dunha aira e cunha fonte. A casa herdáraa a noiva da súa madriña Pepa.
Antonio entrou a traballar na Bazán como canteiro, oficio que aprendera de seu pai. Para chegar ao estaleiro debía pedalear diariamente na súa bicicleta os quince quilómetros que separan Nogueirosa de Mugardos, onde collía a lancha de Ferrol. Acabada a xornada, chovese ou quentase o sol, facía o camiño de volta.
Xa cun pé dentro da “casa grande”, cambiou de gremio e fíxose buzo. Presumía principalmente de dúas obras nas que participara: a ponte das Pías –sobre a ría de Ferrol –e o peirao petroleiro da Coruña.
Baixar ao fondo do mar era unha aventura diaria. Ás veces perigosa, sobre todo se o encargado de bombear o aire lle daba á bebida. Antonio non quería delatalo. O home era boa persoa e tiña familia. Ás veces bombeaba ao ritmo de Cuando la luna sale, de Gloria Lasso. No fondo do mar, o Moreno rezaba para que o axudante non quedase durmido e el sen aire.
De cando en vez, o buzo apañaba marisco no fondo da ría como o que arrinca as malas herbas dunha leira. Eran outros tempos. Nunha daquelas colleitas encheu un saco de vieiras, colleu un bus para A Coruña e vendeunas no Pitilar, na rúa da Estrela. Co que gañou co marisco comprou un traxe.
Do meu padriño herdei a súa paixón polo fútbol. Coma min, o Moreno era seareiro do Deportivo, aínda que el adoitaba chamarlle simplemente “o Coruña”. O día do meu nacemento el estaba en Riazor vendo o trofeo Teresa Herrera.
Este gusto polo fútbol adquiriuno probabelmente no campo da Barra, na súa Cabría natal. Alí xuntábanse a rapazada da contorna para dirimir as súas disputas futbolísticas. O campo da Barra non era máis que un terreo irregular, amansado polas pegadas dos xogadores, que con ímpeto couceaban descalzos un balón de trapo. O moreno xogaba de central. Intúo que foi un defensa contundente.
Con todo, en relación co fútbol o Moreno tiña un hándicap. Non o facía adrede, mais algo facía clic na súa cabeza cando entraba nun campo de fútbol. Isto puidemos comprobalo meu irmán e mais eu o día que o convencemos para que nos levase a Riazor. Xogábase un Deportivo-Tenerife de liga, e vimos o encontro desde a a desaparecida bancada de Xeral. Tiña aquel Tenerife dirixido por Valdano moito gusto por sacar sacar os cóbados a pasear. Tras algún daqueles golpes chicharreros, os netos tivemos que suxeitar o avó para que, entre insultos, non saltase ao verde a cobrar a xustiza pola man. Nunca na vida vin unha expresión máis pura de hooliganismo. Cando o árbitro asubiou o final do partido, meu padriño –sabedor do seu incontrolábel defecto –díxonos moi serio: «Non me pidades máis que vos traia ao fútbol. Eu non vallo para isto». E así foi. Non volveu pisar Riazor.
O sol desprázase no ceo arrodeado dunha coroa de raios amarelos. Faino tan paseniño, con tanto disimulo, que podería dicirse que non se move do seu sitio, senón que é a illa a que xira arredor dun eixe invisíbel, arrastrando no seu movemento os valados de pedra, os burros durmidos, as praias desertas, os cantís con pespunte branco nos pés… E aínda que o movemento é pausado, consegue que a cabeza non deixe de dar voltas.
No medio das miñas cavilacións recibo unha mensaxe no móbil: morreu Xabier P. DoCampo.
Cando en 2013 me entregaron o premio Merlín en San Simón, DoCampo exerceu de mantedor literario do acto. Leu daquela un discurso sublime, fermoso até a dor, titulado E serei unha cerdeira. As súas palabras, que resoan aínda en cada unha das persoas que tivemos a sorte de escoitalo naquel xuño, remataban así:
Máis nada. Dade saúdos meus aos da casa e despídome á chairega, irmás, irmaos, astra outra millorada.
Ao pensar naquel final venme á cabeza a derradeira conversa que mantiven co meu padriño:
–Vas mañá a Ferrol, á residencia?
–Vou si. A ver se teño amaño.
–Pois dá saúdos aos que pregunten por min.
Espero que aló onde estea, entre partida e partida de dominó, teña un anaquiño de tempo para dar recordos meus a cantos me quixeron.
–
